اوراق مشارکت چیست؟
فهرست مطالب:
اوراق مشارکت چیست؟
اوراق مشارکت یکی از ابزارهای مالی هستند که شرکت‌ها و سازمان‌ها از آن‌ها به‌منظور جذب سرمایه و تأمین مالی برای پروژه‌ها و فعالیت‌های خود استفاده می‌کنند. در این مقاله، به بررسی مفهوم اوراق مشارکت، انواع مختلف آن‌ها، و کاربردهای آن‌ها پرداخته خواهد شد.
اوراق مشارکت به‌عنوان ابزارهای مالی تعریف می‌شوند که به شرکت‌ها و سازمان‌ها اجازه می‌دهند تا از طریق جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران، سهامداران، یا دیگر منابع خود منابع مالی تأمین کنند. این اوراق به‌صورت قراردادهای مالی صادر می‌شوند و معمولاً به شکل اوراق بهادار در بازار مالی معامله می‌شوند.
انواع اوراق مشارکت
تنوع گسترده‌ای در انواع اوراق مشارکت وجود دارد که می‌توان آن‌ها را بر اساس ویژگی‌های مختلف دسته‌بندی کرد.
1. اوراق با نام و بدون نام:
- اوراق مشارکت با نام: این نوع اوراق، نام خریداران آن‌ها در سامانه ثبت می‌شود و از این رو به نسبت نام شخصیت حقیقی یا حقوقی صاحب اوراق مشخص می‌شود. در صورت فروش، تغییر نام به‌صورت مستقیم انجام می‌شود. این اوراق دارای قابلیت تعویض و تبدیل به سهام هستند.
- اوراق مشارکت بی‌نام: در این نوع اوراق، نام خریدار در سامانه ثبت نمی‌شود و به‌جای آن، شماره سریال ورقه ثبت می‌گردد. این نوع اوراق از قابلیت تعویض و تبدیل به سهام محروم هستند.
2. قابل تبدیل به سهام:
این نوع اوراق، به صاحبانشان امکان تبدیل آن‌ها به سهام شرکت در زمان مشخصی را می‌دهند. این تبدیل به‌عنوان یک فرصت سرمایه‌گذاری در آینده ایجاد می‌شود.
اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام، نوعی از اوراق مشارکت بانام هستند که دارای قابلیت تبدیل به سهام شرکت منتشرکننده در زمان معین هستند. به¬عبارت دیگر، صاحب ورقه می‌تواند در زمان تعیین شده، ورقه خود را به سهام شرکت تبدیل کند و یک سهامدار شرکت شود. این نوع اوراق مزایایی مانند افزایش سرمایه، حق تقدم در خرید سهام، حق رأی در مجمع عمومی و حق دریافت سود سهام را برای صاحب ورقه فراهم می‌کند. اما عیب‌هایی مانند افزایش تعداد سهامداران، کاهش سود هر سهم و افزایش ریسک پروژه را نیز دارد.
3. قابل تعویض با سهام:
اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام، اوراقی هستند که در سررسید نهایی با سهام شرکتهای دیگری که در بورس پذیرفته‌شده‌اند، تعویض می‌شوند. این نوع اوراق به صاحب ورقه امکان می‌دهد که به‌جای بازپس‌گیری پول خود، سهام شرکت دیگری را دریافت کند و از سود و رشد آن بهره‌مند شود. برای انتشار این نوع اوراق، ناشر باید مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار را داشته باشد.
تفاوت اصلی بین این دو نوع اوراق در این است که در اوراق قابل تعویض، صاحب ورقه به‌جای بازپس‌گیری پول خود، سهام شرکت دیگری را دریافت می‌کند. در حالی که در اوراق قابل تبدیل، صاحب ورقه به‌جای بازپس‌گیری پول خود، سهام شرکت ناشر را دریافت می‌کند.
4. اوراق مشارکت ساده:
اوراق مشارکت ساده، رایج‌ترین و ساده‌ترین نوع اوراق مشارکت هستند که فاقد قابلیت تعویض یا تبدیل به سهام هستند. صاحب ورقه فقط حق دریافت سود علی‌الحساب و بازپرداخت پول را دارد. این نوع اوراق معمولاً برای تأمین مالی پروژه‌های عمرانی یا تولیدی منتشر می‌شوند و در بازار بورس یا خارج از بورس قابل خرید و فروش هستند. سود علی‌الحساب اوراق مشارکت ساده، معمولاً توسط بانکها یا دولت تضمین‌شده و کم ریسک است. اما سود قطعی اوراق مشارکت ساده، بستگی به نتایج پروژه دارد و ممکن است کم یا زیاد باشد. اوراق مشارکت ساده ممکن است با نام یا بی‌نام باشند و قیمت اسمی و مدت معین داشته باشند.
همه این انواع اوراق مشارکت نقش مهمی در جذب سرمایه و تأمین مالی برای شرکت‌ها و پروژه‌ها ایفا می‌کنند و تنها با توجه به نیازها و شرایط خاص شرکت، نوع مناسبی انتخاب می‌شوند.
شرکتهای مجاز به انتشار اوراق مشارکت
برای انتشار این نوع اوراق، ناشر باید مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار را داشته باشد. بنابراین، شرکتهای مجاز به انتشار اوراق مشارکت عبارتند از:
• بانک مرکزی
• وزارتخانه ها و شرکتهای دولتی
• بورسی
اوراق مشارکت بانک مرکزی، ابزارهای مالی معتبر و مهمی در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شوند. این اوراق به‌صورت ساده و بدون پیچیدگی‌های زیادی عرضه می‌شوند و توسط بانک مرکزی منتشر می‌گردند به‌منظور تأمین منابع مالی برای دولت یا بانک مرکزی. این اوراق دارای ویژگی‌های خاصی هستند که به صاحبان آن‌ها امکان خرید، فروش، و انتقال و حتی بازگشت به ناشر را می‌دهند.
برای خرید و فروش اوراق مشارکت بانک مرکزی، سه روش متداول وجود دارد:
1. خرید و فروش اوراق مشارکت بورسی:
این روش برای اوراق مشارکت با نام استفاده می‌شود که در بورس عرضه می‌شوند. سرمایه‌گذارانی که قصد خرید این اوراق را دارند، باید دسترسی به کد بورسی داشته باشند. سپس می‌توانند از طریق سامانه معاملاتی آنلاین یا ثبت سفارش اینترنتی، نماد اوراق مشارکت مورد نظر را خریداری کنند.
2. خرید و فروش اوراق مشارکت خارج از بورس:
این روش برای اوراق مشارکت بی‌نام استفاده می‌شود که در شعب عامل بانک‌های انتخابی عرضه می‌شوند. سرمایه‌گذاران می‌توانند به شعب عامل مراجعه کرده و اقدام به خرید و فروش اوراق مشارکت بی‌نام کنند.
3. سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری:
این روش برای سرمایه‌گذارانی مناسب است که نمی‌خواهند به‌صورت مستقیم در خرید و فروش اوراق دخالت داشته باشند. در این روش، سرمایه‌گذار با خرید واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، در گزیده‌ای از سودآورترین اوراق مشارکت سرمایه‌گذاری می‌کند و سود ماهانه تعیین‌شده را دریافت می‌کند.
در نتیجه، اوراق مشارکت بانک مرکزی ابزارهای مالی مهمی هستند که سرمایه‌گذاران مختلف می‌توانند از آن‌ها به‌منظور بهره‌برداری از منافع مالی استفاده کنند و در معاملات مختلفی شرکت کنند.
اوراق مشارکت وزارتخانه‌ها و شرکتهای دولتی، نوعی اوراق بهادار هستند که توسط نهادهای دولتی منتشر می‌شوند به‌منظور تأمین منابع مالی برای پروژه‌های عمومی و زیرساختی.
این اوراق از ویژگی‌ها و ویژگی‌های خاصی برخوردارند که به شرح زیر می‌باشد:
نوع و طرح اوراق: اوراق مشارکت وزارتخانه‌ها و شرکتهای دولتی ممکن است با نام یا بی‌نام باشند. اوراق بانام دارای نام خریدار و فروشنده هستند و حق تسلط و حق رجوع به نفع صادر کننده را دارند. از طرف دیگر، اوراق بی‌نام بدون نام خریدار و فروشنده عرضه می‌شوند و حق تسلط و حق رجوع به نفع صادر کننده ندارند.
نوع سود: این اوراق معمولاً دارای سود ثابت یا علی‌الحساب هستند. سود ثابت به معنای پرداخت یک نرخ سود مشخص به‌صورت دوره‌ای در فواصل زمانی معین است. از سوی دیگر، سود علی‌الحساب به این معناست که پس از پایان پروژه و در سررسید نهایی، سود قطعی پروژه محاسبه می‌شود و اگر از سود علی‌الحساب بیشتر بود، مابه‌التفاوت را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند.
هدف انتشار: این اوراق به‌منظور تأمین منابع مالی برای پروژه‌های عمومی و زیرساختی انتشار می‌یابند. این پروژه‌ها می‌توانند در حوزه‌های مختلف مانند حمل‌ونقل، انرژی، ارتباطات، آب و برق، و غیره باشند.
مجوزهای لازم: برای انتشار اوراق مشارکت وزارتخانه‌ها و شرکتهای دولتی، نیاز به مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار دارند. این مجوزها به‌منظور اطمینان از تطابق با قوانین و مقررات مربوطه و حفاظت از منافع سرمایه‌گذاران صادر می‌شوند.
نماد و معاملات: خرید و فروش این اوراق می‌تواند در بازار بورس یا خارج از بورس صورت گیرد. سرمایه‌گذاران می‌توانند این اوراق را به‌صورت آنلاین از طریق سامانه معاملاتی آنلاین یا از طریق کارگزاری‌های معتبر تهیه و فروش کنند.
به‌طور کلی، اوراق مشارکت وزارتخانه‌ها و شرکتهای دولتی یک ابزار مالی است که به نهادهای دولتی امکان تأمین منابع مالی برای پروژه‌های عمومی را فراهم می‌کند و به سرمایه‌گذاران نیز فرصت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عمومی و زیرساختی دولتی را می‌دهد.
اوراق مشارکت شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس، ابزارهای مالی مهمی هستند که توسط شرکتهای سهامی عام که سهام آن‌ها در بازار بورس اوراق بهادار عرضه‌شده است، منتشر می‌شوند. این اوراق مبتنی بر عقد مشارکت مدنی عرضه می‌شوند و به سرمایه‌گذاران سود ثابت یا متغیری را پرداخت می‌کنند، و در سررسید نهایی، مبلغ اصلی آن‌ها بازپس گرفته می‌شود. در اینجا به برخی ویژگی‌ها و اطلاعات کلی در مورد این نوع اوراق بهادار اشاره می‌کنیم:
مجوز انتشار و معامله در بورس: اوراق مشارکت باید با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار منتشر شوند و باید در بازار بورس قابل معامله باشند.
نوع نام‌گذاری: این اوراق می‌توانند با نام (بانام) یا بی‌نام باشند. در اوراق بانام، نام خریدار و فروشنده ورقه در آن ثبت‌شده و حق تسلط و حق رجوع به نفع صادر کننده وجود دارد. در حالی که در اوراق بی‌نام، نام خریدار و فروشنده وجود ندارد و حق تسلط و حق رجوع به نفع صادر کننده نمی‌باید.
سوددهی و پرداخت سود: این اوراق معمولاً سود ثابت یا سود علی‌الحساب دارند که در فواصل زمانی مشخص پرداخت می‌شود. سود علی‌الحساب به این معناست که پس از پایان پروژه و در سررسید نهایی، سود قطعی پروژه را محاسبه کرده و در صورت بالاتر بودن از سود علی‌الحساب، مابه‌التفاوت را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند.
استفاده در تأمین منابع مالی: این اوراق برای تأمین منابع مالی پروژه‌های خصوصی یا زیرساختی شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس منتشر می‌شوند. به‌عنوان مثال، در سال ۱۳۹۹، شرکت پالایش نفت تبریز ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام خود را منتشر کرده است.
خرید و فروش اوراق مشارکت: برای خرید و فروش این نوع اوراق، سرمایه‌گذاران باید دارای کد بورسی باشند و از طریق سامانه معاملات آنلاین یا ثبت سفارش اینترنتی، نماد اوراق مورد نظر را خریداری یا فروخته باشند.
این اوراق به‌عنوان ابزارهای مالی مهمی برای تأمین منابع مالی پروژه‌های شرکتهای عام در بازار بورس عرضه می‌شوند و از سوددهی متغیر و ساختار مشارکتی خود، جذابیت‌های خاصی برای سرمایه‌گذاران دارند.
کاربردهای اوراق مشارکت
اوراق مشارکت، به‌عنوان ابزارهای مالی چندگانه، در مختلف زمینه‌ها و کاربردهای مختلفی کارآمد هستند.
به‌صورت خلاصه، برخی از کاربردهای اصلی اوراق مشارکت عبارتند از:
- تأمین منابع مالی برای پروژه‌های عمرانی: اوراق مشارکت معمولاً برای تأمین منابع مالی برای پروژه‌های عمرانی بزرگی مانند بزرگراه‌ها، سد‌ها، تونل‌ها، جاده‌ها، راه‌آهن‌ها، نیروگاه‌ها و مجتمع‌های اداری و مسکونی استفاده می‌شوند. این اموال عموماً به‌عنوان پروژه‌های زیرساختی یا عام‌المنفعه مطرح می‌شوند.
- توسعه و بهبود فعالیت‌های شرکتهای دولتی یا خصوصی: شرکتهای دولتی یا خصوصی ممکن است از اوراق مشارکت به‌عنوان منبع مالی برای توسعه و بهبود فعالیت‌های خود استفاده کنند. این شامل خرید مواد اولیه، تجهیزات، دستگاه‌ها، سرمایه‌گذاری در پژوهش و توسعه، بازاریابی، و سایر فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با شرکت‌ها می‌شود.
- تغییر ساختار سرمایه: شرکت‌ها ممکن است از اوراق مشارکت به‌منظور تغییر ساختار سرمایه خود استفاده کنند. این ممکن است شامل کاهش وابستگی به تسهیلات بانکی، افزایش سودآوری و رشد شرکت، جذب سرمایه‌گذاران جدید و بهبود سازمانی باشد.
- سرمایه‌گذاری با کمترین ریسک: برای افرادی که به دنبال سرمایه‌گذاری با کمترین ریسک هستند، اوراق مشارکت می‌توانند گزینه مناسبی باشند. سود ثابت یا متغیر این اوراق می‌تواند به سرمایه‌گذاران ارائه درآمد پایدار کند. همچنین، درآمد حاصل از سود علی‌الحساب یا قطعی پروژه، امکان حفظ اصل سرمایه را فراهم می‌کند.
- تنوع در سبد سرمایه‌گذاری: اوراق مشارکت به‌عنوان یک ابزار تنوع مالی عمل می‌کنند. با افزودن این اوراق به سبد سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران می‌توانند ریسک‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری در بازار سهام را کاهش داده و درآمد ثابت یا متغیر از این اوراق را به سبد خود اضافه کنند.
اوراق مشارکت به‌عنوان ابزارهای مالی انعطاف‌پذیر و مناسبی برای تأمین منابع مالی در موارد مختلف به شمار می‌آیند و بسته به نوع و ماهیت آن‌ها، کاربردهای متنوعی دارند.
خرید اوراق مشارکت
برای خرید اوراق مشارکت، شما می‌توانید از سه روش زیر استفاده کنید:
1. خرید و فروش اوراق مشارکت بورسی: این روش برای اوراق با نام استفاده می‌شود که در بورس اوراق بهادار عرضه می‌شوند. برای خرید این اوراق، شما باید کد بورسی داشته باشید و می‌توانید از طریق سامانه معاملاتی آنلاین یا ارسال سفارش اینترنتی، نماد اوراق مورد نظر را خریداری کنید. این روش به شما امکان معامله در بازار بورس را می‌دهد.
2. خرید و فروش اوراق مشارکت خارج از بورس: این روش برای اوراق بی‌نام استفاده می‌شود که در شعب عامل بانک‌های منتخب عرضه می‌شوند. برای خرید و فروش این اوراق، شما باید به شعبه عامل مورد نظر مراجعه کنید. این روش به شما اجازه می‌دهد تا خرید و فروش اوراق مشارکت را به‌صورت مستقیم با بانک انجام دهید.
3. سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری: این روش برای سرمایه‌گذارانی استفاده می‌شود که نمی‌خواهند به‌صورت مستقیم در خرید و فروش اوراق مشارکت دخالت داشته باشند یا به دنبال تنوع در سبد سرمایه‌گذاری هستند. در این روش، شما با خرید واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، به‌صورت غیرمستقیم در گزیده‌ای از سودآورترین اوراق مشارکت سرمایه‌گذاری می‌کنید و سود ماهانه تعیین‌شده را دریافت می‌کنید. این روش به شما امکان دسترسی به بازدهی با ریسک کمتر را فراهم می‌کند.
با توجه به نیازها و ترجیحات شما به‌عنوان سرمایه‌گذار، می‌توانید یکی از این روش‌ها را برای خرید و فروش اوراق مشارکت انتخاب کنید. همچنین مهم است که پیش از هرگونه سرمایه‌گذاری، بازار و قوانین مربوط به اوراق مشارکت را به‌دقت بررسی و مشورت کنید.
سخن پایانی
اوراق مشارکت ابزارهای مالی مهمی برای تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌ها هستند. با توجه به انواع مختلف آن‌ها و کاربردهای متنوع، شرکت‌ها باید با دقت بررسی کنند که کدام نوع اوراق مشارکت برای نیازهای خود مناسب‌تر است و چگونه آن‌ها را استفاده کنند. همچنین، مطالعه دقیق قوانین و مقررات مربوط به اوراق مشارکت در بازار مالی موردنظر ضروری است تا از پایداری و حقوق سرمایه‌گذاران حاضر در این اوراق اطمینان حاصل شود.
ممنون از اینکه تا پایان مقاله “اوراق مشارکت چیست؟” همراه ما بودید.
بیشتر بخوانید:
• انواع بازارهای مالی چیست و تئوری کارایی آن‌ها چگونه است؟
• بانکداری چیست؟
• اوراق مرابحه چیست؟
• اوراق قرضه چیست؟
