معرفی انواع اوراق بهادار
فهرست مطالب:
انواع اوراق بهادار
اوراق بهادار بازار پول و اوراق بهادار بازار سرمایه دو نوع از ابزارهای مالی هستند که در بازارهای مختلف معامله می شوند. اوراق بهادار بازار پول ابزارهای بدهی کوتاه مدتی هستند که سررسید آنها کمتر از یک سال میباشد. این اوراق در بازار پول معامله می شوند، که بازاری برای مبادله پول و سایر دارایی های مالی است که جایگزین های نزدیک برای پول هستند. اوراق بهادار بازار پول عبارتند از گواهی سپرده قابل معامله، پذیرش بانکی و اوراق تجاری. هدف اصلی بازار پول تامین نقدینگی و تامین مالی فعالیت های اقتصادی در مدت زمان کوتاه است. اوراق بهادار بازار پول دارای ریسک نکول (ناکامی در پرداخت سود یا اصل بدهی در زمان مقرر) پایین، نقدینگی بالا و ارزش اسمی بالا هستند.
اما اوراق بهادار بازار سرمایه، اوراق بدهی بلندمدت یا اوراق بهادار هستند که سررسید آنها بیشتر از یک سال است که در بازار سرمایه که بازاری برای جذب و سرمایه گذاری بلندمدت است، معامله می شوند. اوراق بهادار بازار سرمایه عبارتند از سهام، اوراق قرضه و مشتقات. هدف اصلی بازار سرمایه آسان شدن انتقال وجوه از پس انداز کنندگان به وام گیرندگان برای سرمایه گذاری های بلندمدت است. در اوراق بهادار بازار سرمایه نسبت به اوراق بهادار بازار پول ریسک نکول بالاتر، نقدینگی کمتر و ارزش اسمی کمتر میباشد.
سهام در بازار سرمایه
سهام به معنی بخشی از سرمایه یک شرکت هستند که به صورت عمومی برای فروش به عموم افراد منتشر میشوند. با خرید سهام، شما به عنوان سهامدار، حق مالکیت نسبت به یک قسمت از شرکت را دارید و در صورت افزایش ارزش سهام، سود خواهید داشت.
همچنین سهام نوعی از اوراق بهادار است که صاحب آن میتواند نسبت به دارایی و سود یک شرکت مدعی باشد. آنها همچنین به عنوان سهام شناخته می شوند. که در بازار سهام مانند بورس اوراق بهادار تهران معامله می شوند. ارزش یک سهم به عملکرد و چشم انداز شرکت و همچنین عرضه و تقاضا در بازار بستگی دارد. سهامداران میتوانند از سود سهام، که پرداختهایی است که شرکت از طریق سود آن انجام میدهد، یا از سود سرمایه، که افزایش قیمت سهام است، بهرهمند شوند.
سهام را میتوان به چند شکل تقسیم بندی کرد:
- سهام عادی: در این نوع سهام، حق بازگشت سرمایه (حقوق بهره) و حق رأی در جلسات شرکت به سهامداران وجود دارد.
- سهام اولویتی: در این نوع سهام، سهامداران از حق بهره بیشتری نسبت به سهامداران عادی برخوردارند اما حق رأی آنها ممکن است محدود باشد.
- سهام تقسیمی: در این نوع سهام، شرکت مالیات پرداختی خود را کاهش میدهد و سود تصویبی را بین سهامداران به صورت نقدی تقسیم میکند.
- سهام پایداری: این نوع سهامها به دلیل پایداری وضعیت مالی شرکت، برای سرمایهگذارانی که به دنبال سرمایهگذاری بلند مدت هستند، مفید هستند.
- سهام تجاری: این نوع سهام، بیشتر برای معاملات تجاری و کوتاهمدت استفاده میشود.
- سهام حقوقی: در این نوع سهام، شرکت حق پرداخت سهامدار را به دارندگان آن سهام اعطا میکند.
- سهام قابل تبدیل: در این نوع سهام، امکان تبدیل به سهام دیگر یا اوراق بهادار دیگر وجود دارد.
اوراق بدهی
به طور خلاصه، اوراق بدهی ابزارهای مالی هستند که به صورت بدهی از سرمایهگذاران جذب میشوند و همراه با پرداخت سود به سرمایهگذاران بازپرداخت میشوند.
اوراق بدهی یک از نوع اوراق بهادار هستند که نماینده بدهی یک شخص یا شرکت به سرمایهگذاران هستند. در واقع، اوراق بدهی یک نوع قرضی است که توسط شرکتها یا دولتها برای جذب سرمایه از بازار صادر میشود. این اوراق به صورت عمومی به فروش میرسند و سرمایهگذاران میتوانند آنها را خریداری کنند.
در عمل تعیین نرخ سود برای اوراق بدهی به دو دسته قابل تقسیم هستند:
- اوراق بدهی با سود ثابت
- اوراق بدهی با سود متغیر
در اوراق بدهی با سود ثابت، نرخ سود تعیین شده و ثابت است و در نتیجه درصورت پرداخت به سرمایهگذاران، مبلغ سود مشخص میشود. اما در اوراق بدهی با سود متغیر، نرخ سود با توجه به شرایط بازار متغیر است و در نتیجه میزان سود پرداختی به سرمایهگذاران نیز متغیر است.
اوراق بدهی به عنوان یک ابزار سرمایهگذاری، برای سرمایهگذارانی که به دنبال سرمایهگذاری با ریسک کمتر هستند و دنبال درآمد ثابت میباشند، به عنوان یک پرتفوی اصلی یا فرعی در نظر گرفته میشوند. از طرف دیگر، شرکتها و دولتها معمولاً به دنبال تأمین مالی برای پروژههای خود هستند. با صادر کردن اوراق بدهی، این شرکتها و دولتها میتوانند به راحتی و با کمترین هزینه، سرمایه مورد نیاز خود را تأمین کنند.
تفاوت اوراق قرضه و اوراق بدهی
اوراق قرضه و اوراق بدهی در واقع دو نوع متفاوت از ابزارهای مالی هستند، اگرچه ممکن است شباهتهایی با یکدیگر داشته باشند. به صورت کلی، اوراق بدهی شامل تمامی بدهیهایی است که یک شرکت یا دولت به سرمایهگذاران خود دارد و اعمال شرایط پرداخت بدهی به همراه بازپرداخت سود به سرمایهگذاران را شامل می شود.
اوراق قرضه به عنوان یک نوع خاص از اوراق بدهی تعریف میشوند که به صورت قرضه از سرمایهگذاران جذب میشوند و در مقابل بازپرداخت بدهی، به صورت سود تسهیلاتی به سرمایهگذاران پرداخت میشوند. در واقع، اوراق قرضه اسناد قرضهای، صندوقهای سرمایهگذاری قرضهای و وامهای بانکی را شامل میشوند.
به طور خلاصه می توان گفت، اوراق بدهی شامل تمام بدهیهای یک شرکت و دولت به سرمایهگذاران است، در صورتی که اوراق قرضه فقط یک نوع خاص از اوراق بدهی هستند که به صورت قرضه از سرمایهگذاران جذب شدهاند.
اوراق قرضه شامل انواع اوراق بهاداری همچون اسناد خزانهداری، بلوکهای تجاری، اوراق بهادار محصولات کشاورزی و اوراق بهادار شرکتهای مشارکتی میباشند. این اوراق برای جذب منابع مالی برای دولت، شرکتها و سایر نهادها صادر میشوند و به خاطر داشتن درآمد ثابت و پایدار، یکی از محبوبترین انواع اوراق بهادار هستند.
صندوق سرمایه گذاری مشترک
صندوق سرمایه گذاری مشترک یا به اختصار، صندوق سرمایهگذاری، شامل پول سرمایهگذاران مختلف است که در قالب یک صندوق جمعآوری شده و توسط مدیران حرفهای سرمایهگذاری شده است. این صندوق به منظور کسب سود برای سرمایهگذاران خود از طریق سرمایهگذاری در اوراق بهادار، سهام، املاک و مستغلات، سپردهها و دیگر ابزارهای مالی به وجود آمده است.
در صندوق سرمایه گذاری مشترک، سرمایهگذاران با خرید و فروش واحدهای سهام یا واحدهای سهمی صندوق، میزان مالکیت خود را در سرمایهگذاریهای داخلی صندوق نشان میدهند. هر نفر از سرمایهگذاران میتواند مقدار خاصی از صندوق، سرمایه گذاری کند و سرمایه خود را برای سرمایهگذاری به صندوق واگذار کند.
این صندوقها معمولاً تحت مدیریت یک شرکت مدیریت سرمایهگذاری هستند. اما همچنین باید توجه کنید که سرمایهگذاران در صندوق سرمایه گذاری مشترک، هزینه اداری و مدیریتی برای این صندوقها نیز باید پرداخت کنند.
با توجه به حجم بالای سرمایهگذاری در این صندوقها، مدیران صندوق با استفاده از دانش و تجربه خود، امکان سرمایهگذاری در داراییهای با سود بالا را برای سرمایهگذاران فراهم میکنند. همچنین، صندوق سرمایه گذاری مشترک از نظر پردازش خرید و فروش اوراق بهادار و تصمیمگیریهای سرمایهگذاری بهتر از سرمایهگذاران عادی میباشد.
از مزایای اصلی صندوقهای سرمایهگذاری مشترک، تنوع سرمایهگذاری است. با سرمایهگذاری در یک صندوق سرمایهگذاری مشترک، سرمایهگذاران میتوانند به صورت همزمان در چندین نوع سرمایهگذاری مختلف سرمایهگذاری کنند. همچنین، با توجه به اینکه مدیریت سرمایه و سرمایهگذاری در این صندوقها به عهده یک شرکت مدیریت سرمایهگذاری است، سرمایهگذاران میتوانند از تجربه و دانش این شرکتها در زمینه سرمایهگذاری استفاده کنند.
در کنار مزایایی که صندوقهای سرمایهگذاری مشترک دارند، معایبی نیز وجود دارد. این معایب عبارتند از:
- صندوقهای سرمایهگذاری مشترک هزینه اداری و مدیریتی دارند که ممکن است برای سرمایهگذاران هزینه بالایی باشد.
- تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاری و مدیریت صندوق به عهده شرکت مدیریت سرمایهگذاری است و سرمایهگذاران نمیتوانند مستقیماً بر تصمیمگیریهای مربوط به سرمایهگذاری در صندوق مشارکت داشته باشند.
- با توجه به اینکه سرمایهگذاری در صندوق سرمایهگذاری مشترک، به سرمایهگذاری در بازار سهام و اوراق بهادار مرتبط است، سرمایهگذاران باید بدانند که ریسک زیادی وجود دارد و توانایی پذیرش این ریسک را داشته باشند.
- سرمایهگذاری در صندوق سرمایهگذاری مشترک، به مدت زمانی طولانی ممکن است سود پایداری را برای سرمایهگذاران به همراه نداشته باشد.
در کل، صندوقهای سرمایهگذاری مشترک میتوانند برای سرمایهگذارانی که به دنبال تنوع سرمایهگذاری هستند، مفید واقع شوند. با این وجود، قبل از سرمایهگذاری در یک صندوق سرمایهگذاری مشترک، باید به دقت شرایط و ریسکهای مربوط به این نوع سرمایهگذاری را بررسی کنید و با توجه به نیازهای و اهداف خود، تصمیمگیری کنید.
اوراق مشارکت
اوراق مشارکت شامل اوراق بهادار مشارکت در سود و زیان، اوراق بهادار مشارکت سرمایهگذاری و اوراق بهادار مشارکت در قراردادهای پروژهای هستند. این اوراق بهادار برای جذب سرمایه و تأمین نیازهای مالی شرکتها و پروژههای ساختمانی و صنعتی صادر میشوند.
اوراق مشارکت (Participation Certificates)نوعی ابزار سرمایهگذاری است که به صورت اوراق بهادار صادر میشود و توسط شرکتها جهت جذب سرمایهگذاری برای پروژههایشان ارائه میشود و افراد میتوانند با خریداری آنها، سهامداری در شرکت صادرکننده را به دست آورند. در این نوع سرمایهگذاری، سرمایهگذاران که به پروژه مورد نظر شرکت میپیوندند به دلیل داشتن اوراق مشارکت، به سود و زیانهای پروژه دسترسی دارند.
به عبارتی دیگر، میتوان گفت این اوراق به سرمایهگذاران فروخته میشوند و مانند سهام، حقوق برای صاحبان خود فراهم میکنند. با این وجود، تفاوت مهمی بین این دو نوع ابزار وجود دارد. تعهدات صاحبان اوراق مشارکت در برابر سهام، محدودتر است و یا به عبارتی، سهامداران اوراق مشارکت حق ندارند در مدیریت شرکت دخالت داشته باشند.
اگر فرض کنید یک شرکت برای پروژهی خود به پول نیاز دارد و به جای گرفتن وام از بانک، تصمیم میگیرد که اوراق مشارکت را در بازار به فروش برساند. شرکت در این صورت، با فروش اوراق مشارکت، سرمایهگذاران را به عنوان شریکهای سرمایهگذاری خود جذب میکند و برای پروژهی خود به جمعآوری سرمایه میپردازد. همچنین سرمایهگذاران به دلیل داشتن این اوراق، به مشارکت در سود و زیانهای پروژه دسترسی دارند و در صورتی که پروژه به موفقیت برسد، سود سرمایهگذاری خود را از طریق این اوراق دریافت میکنند.
این اوراق به خاطر داشتن سود قابل توجه ، جذابیت زیادی برای سرمایهگذاران دارند. با این وجود، این نوع سرمایهگذاری با ریسکهایی نیز همراه است. برای مثال، در صورتی که پروژه موردنظر شرکت نتواند به پیشبینی سوددهی که در ابتدا اعلام شده برسد، سود سرمایهگذاران کاهش یافته و یا حتی ممکن است هیچ سودی برای آنان به همراه نداشته باشد. با اینکه، اوراق مشارکت نسبت به دیگر اوراق بهادار ارزش بیشتری پیدا میکنند ولی در مقابل، بازار آنها از پویایی کمتری برخوردار بوده و بازدهی آنها نیز پایدارتر است.
با این تفاسیر اگر شما به دنبال یک نوع سرمایهگذاری با ریسک متوسط و بازدهی قابل قبول هستید، ممکن است سرمایهگذاری در اوراق مشارکت برای شما گزینه مناسبی باشد. در هر صورت، همانطور که گفتیم، توصیه میشود که قبل از سرمایهگذاری در هر نوع ابزار سرمایهگذاری، به تحلیل آن بپردازید و نکات مهم مانند ریسکها، بازدهی و توانایی پرداخت سود و سرمایه اولیه را بررسی کنید.
اوراق مشتقه
انواع اوراق مشتقه، بستگی به نوع دارایی مبنا دارند و در بازارهای مالی به عنوان ابزارهای مالی پر رونق استفاده می شوند. اوراق بهادار مشتقه در واقع قراردادهای مالی هستند که ارزش آنها از برخی کالاها و دارایی های اساسی(مبنا) حاصل می شود و به همین دلیل به آنها مشتقه می گویند. اوراق مشتقه را می توان در بورس یا خارج از بورس معامله کرد و می توان از آنها برای پوشش ریسک یا سفته بازی در حرکت قیمت دارایی پایه استفاده کرد. این دارایی زیربنایی می تواند هر چیزی با ارزش باشد مانند ارز، سهام، نفت، طلا، جریان نقدینگی و ….
چهار نوع اصلی از قراردادهای مشتقه بسیار رایج هستند که در بازارهای مالی معامله می شوند. آن ها عبارتند از:
- قرارداد آتی یا آینده(Futures contract): نوعی قراردادهای استاندارد هستند که طرفین در آن یک دارایی پایه را با یک قیمت و تاریخ مشخص در آینده بخرند یا بفروشند و تحویل دهند. قراردادهای آینده در بورسها معامله میشوند و معمولاً برای کالاها، ارزها و نرخهای بهره به کار میروند.
در ایران، قراردادهای آینده برای محصولاتی مانند سهام، ارزهای خارجی، نفت خام و محصولات کشاورزی وجود دارد. بورس کالا، بورس اوراق بهادار تهران و بورس انرژی ایران از جمله بورسهایی هستند که قراردادهای آتی ایران در آن فعالیت میکنند.
- پیمان آتی(Forward Contract): در پیمان آتی یا به عبارتی قرارداد پسابان، که قراردادهای سفارشی هستند، فروشنده و خریدار توافق می کنند که یک دارایی پایه را با یک قیمت مشخص و در تاریخ مشخص در آینده معامله کنند. در زمان توافق شده، خریدار باید مبلغ تعیین شده در قرارداد را پرداخت کند و فروشنده باید کالا را تحویل دهد. قراردادهای پسابان در OTC معامله میشوند و معمولاً برای کالاها، ارزها و نرخهای بهره به کار میروند.
- قرارداد اختیار معامله(Option contract): این قرارداد به دو دسته تقسیم میشود: اختیار خرید و اختیار فروش. در قرارداد اختیار خرید، این اختیار (نه تعهد) به خریدار داده می شود تا یک دارایی خاص را با قیمتی مشخص تا زمان معینی خریداری کند. در مقابل، قرارداد اختیار فروش، به فروشنده حق فروش دارایی را در زمان مشخص میدهد. در این قرارداد، فروشنده حق دارد اما اجباری نیست که دارایی را در زمان مشخص بفروشد.
- قرارداد معاوضه(swap contract): قرارداد سوآپ یا همان معاوضه توافقی است بین دو طرف که جریان های نقدی را بر اساس فرمول از پیش تعیین شده مبادله میکنند. سوآپها در OTC معامله میشوند و معمولاً برای نرخهای بهره، ارزها، کالاها و خطرات اعتباری به کار میروند.
اوراق تجاری
اوراق تجاری (Commercial Papers) یا به اختصار CP، به نوعی از اوراق بهادار کوتاه مدت گفته میشود که شرکتها و شرکتهای بزرگ برای تأمین مالی نیازهای خود استفاده میکنند. اوراق تجاری در بازار سرمایه به عنوان یکی از انواع اوراق قرضه بازار شناخته میشوند و این اوراق توسط شرکتها با ضمانت داراییهای خود، مانند حسابهای بانکی، موجودیهای سهام و اوراق بهادار، سپردههای نقدی و مهر شده با ارزش، فروخته میشوند.
معمولاً اوراق تجاری به صورت کوتاه مدت (معمولاً کمتر از ۹۰ روز) و با نرخ بهره کمتر از نرخ بانکی عرضه میشوند. این اوراق توسط شرکتهایی که معتبر و قابل اعتماد هستند، به دلیل کوتاه مدت بودن و عدم داشتن تضمینهای بیشتر، صادر میشوند. برای اینکه اوراق تجاری قابل فروش باشند، ضمانت داراییهای شرکت صادر کننده باید مورد تأیید ناظرین بازار مالی باشد.
با خریداری اوراق تجاری، سرمایهگذاران به شرکتها اعتماد کرده و در عوض نسبت به پول سرمایهگذاری شده در این اوراق، سود دریافت میکنند و در نتیجه، سرمایهگذاران برای کسب سود بیشتر، میتوانند به جای سرمایهگذاری در بانک، اقدام به خرید اوراق تجاری شرکتها کنند.
این اوراق در بازار سرمایه به عنوان یکی از نوعی اوراق قرضه بازار شناخته میشوند و معمولاً به صورت اوراق تجاری تبدیل به نقدینگی میشوند و به سرمایهگذاران فروش میرسند. در بسیاری از موارد، کوتاه مدت بودن این اوراق، امکان عرضه و فروش سریع آنها را برای سرمایهگذاران فراهم میکند.
این اوراق به صورت کاغذی صادر میشوند و در طول یک تا ۲۷۰ روز قابلیت سرمایهگذاری دارند. هزینه صدور اوراق تجاری بسیار پایین است و به این علت که معاملات این اوراق به صورت الکترونیکی انجام میشود، هزینه های معاملات نیز کم میباشد. این اوراق به دلیل اینکه نیاز به تأمینات و تضمینات بالایی ندارند برای سرمایه گذارانی که به دنبال سرمایه گذاری در کوتاه مدت هستند، جذابیت دارند.
اوراق تجاری بهتر است یا سهام
در حقیقت، هر دو نوع ابزار سرمایهگذاری متفاوت هستند و برای سرمایهگذاران با اهداف و نیازهای مختلف، مزایا و معایب متفاوتی میتواند داشته باشد. بنابراین، نمیتوان گفت کدام یک بهتر است، بلکه باید به شرایط و اهداف سرمایهگذار، توجه کرد و انتخاب صحیحی انجام داد.بنابراین، نمیتوان به این سوال که اوراق تجاری بهتر است یا سهام پاسخ دقیقی داد، باید گفت که به نیازها و اهداف سرمایهگذار بستگی دارد. سرمایهگذارانی که به دنبال کسب سود کوتاه مدت هستند، ممکن است به سرمایهگذاری در اوراق تجاری علاقه داشته باشند و برای آن ها سودمند باشد، در حالی که سرمایهگذارانی که به دنبال رشد سرمایه خود در طولانی مدت هستند، ممکن است به سرمایهگذاری در سهام علاقه داشته باشند و برایشان بهتر باشد. همچنین، باید به این نکته توجه کرد که برخی سرمایهگذاران ممکن است بخواهند به پرتفوی خود تنوع ببخشند و همزمان در دو نوع ابزار سرمایهگذاری، یعنی اوراق تجاری و سهام، سرمایهگذاری کنند. در کل، انتخاب بین اوراق تجاری و سهام، مسألهای است که با توجه به نیازها و هدف سرمایهگذار، تصمیمگیری میشود.
اوراق تسهیلات مسکن
اوراق تسهیلات مسکن (Mortgage-Backed Securities)، نوعی اوراق بهادار هستند که با تأمین مسکن برای افراد به دست میآیند و با درآمد ثابت شناخته می شوند. این اوراق به شکل بستههایی از وامهای مسکن از طریق بانکها، شرکتهای تأمین مالی و سایر مؤسسات مالی صادر میشوند و در بازار به فروش میرسند.
صاحبان این اوراق تسهیلات مسکن در عوض پرداخت هزینه های تعیین شده به عنوان سود و سپرده خود دریافت می کنند. به طور کلی، این اوراق از نظر سرمایه گذاری، مانند سپرده های بانکی عمل کرده، با این تفاوت که سود سالیانه آنها را میتوان پیش بینی کرد.
هرکدام از بستههای اوراق تسهیلات مسکن، شامل تعدادی وام مسکن میباشد که برای خرید یا ساخت یک ملک به متقاضیان ارائه شده است. بستههای اوراق تسهیلات مسکن بر پایه ارزش وامهای مسکن درون آنها تعریف میشوند. به طور کلی، این اوراق به صورت کلاسهای مختلفی با توجه به سطح ریسک و بازدهی، که به عنوان AAA، AA، A و غیره تعریف میشوند، صادر میشوند.
بهتر است بدانید اوراق تسهیلات مسکن به دلیل داشتن ریسک کمتر نسبت به سایر اوراق بهادار، برای سرمایهگذارانی که به دنبال سرمایهگذاری با ریسک کم و بازدهی مطلوب هستند، جذابیت زیادی دارند. با این وجود، باید به این نکته اساسی توجه کرد که اوراق تسهیلات مسکن نیز مانند اوراق دیگر با ریسکهایی همراه هستند. به عنوان مثال، اگر بازار مسکن با مشکلاتی روبهرو شود و ارزش ملکها بطور قابل توجهی کاهش پیدا کند، بستههای اوراق تسهیلات مسکن نیز ارزش خود را از دست خواهند داد. همچنین، در صورتی که متقاضیان نسبت به پرداخت اقساط وام مسکن خود عقب بمانند، سود سرمایهگذاری در این اوراق نیز کاهش مییابد و یا حتی ممکن است هیچ سودی برای آنها نداشته باشد.
در کل، اوراق تسهیلات مسکن یکی از ابزارهای سرمایهگذاری محبوب در بین سرمایهگذاران هستند که با ریسک کمتری همراه است و برای افرادی که به دنبال سرمایهگذاری در بازار سرمایه با ریسک کمتر و بازدهی قابل قبول هستند، میتواند از جذابیت بالایی برخوردار باشد. در هر صورت، همانطور که قبلاً گفته شد، پیشنهاد میشود که قبل از سرمایهگذاری در هر نوع ابزار سرمایهگذاری، به دقت تحلیل کنید و نکات مهم مانند ریسکها، بازدهی و توانایی پرداخت سود و سرمایه اولیه را مورد بررسی قرار دهید.
نظرات کاربران